Αλτρουισμός, συμπόνια, ευγένεια, συνεργασία: σχεδόν ποτέ μέχρι τώρα αυτές οι λέξεις δεν είχαν κατακλύσει τόσο τον δημόσιο χώρο μέσω των βιβλίων, των διαλέξεων ή ακόμα και των ερευνών στο πλαίσιο των νευροεπιστημών, της ψυχολογίας και της οικονομίας. Για τον βουδιστή μοναχό και μεταφραστή του Δαλάι-Λάμα Matthieu Ricard*, αυτή η «μόδα» αντανακλά μία πραγματική αλλαγή κουλτούρας. Αλλά και των ίδιων των ατόμων.
Psychologies: Γιατί, κατά τη γνώμη σας, παρατηρείται αυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον για αξίες όπως η ευγένεια;
Matthieu Ricard: Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι η ενσυναίσθηση, ο αλτρουισμός, η συνεργασία, η ευγένεια είναι μέσα στη φύση μας. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο: ήδη ο Δαρβίνος έκανε λόγο για την ανάγκη αλληλοβοήθειας μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων, και ο [οικονομολόγος και ηθικός φιλόσοφος] Άνταμ Σμιθ επέμενε στη σημασία της συνεργασίας στο πλαίσιο της οικονομίας. Μόνο στις αρχές τους 20ού αι. επιβλήθηκαν δογματικές απόψεις που αναιρούσαν αυτές τις ιδέες. Ο Φρόυντ δήλωσε ότι ο αλτρουισμός ήταν μια αντιστάθμιση της επιθυμίας να κάνουμε κακό στους άλλους, κάνοντας έτσι σαφές ότι ο εγωισμός ήταν ένδειξη ψυχικής υγείας. Από την άλλη μεριά, οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι ο αλτρουισμός έβλαπτε την παραγωγικότητα, επιστήμονες όπως ο Ρίτσαρντ Ντόκινς έκαναν λόγο για το «εγωιστικό γονίδιο», και φιλόσοφοι, όπως η Άυν Ραντ, έπλεξαν το εγκώμιο της «αρετής του εγωισμού»… Στην ψυχολογία, οι μελέτες του Ντάνιελ Μπάτσον καταδεικνύουν ότι υπάρχει αληθινός αλτρουισμός. Στην οικονομία, ο Ερνστ Φερ αποδεικνύει την αναγκαιότητα του να λαμβάνουμε υπόψη αυτή την αξία στο πλαίσιο της επεξεργασίας οικονομικών μοντέλων… Υπάρχουν τόσες διαφορετικές τάσεις που συμβάλλουν στην αλλαγή της κουλτούρας μας.
Psychologies: Ναι, αλλά γιατί τώρα;
Matthieu Ricard: Επειδή με την παγκοσμιοποίηση έχουμε την αίσθηση ότι όλοι «βράζουμε στο ίδιο καζάνι». Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ότι σε σχέση με το οικολογικό ζήτημα, σε σχέση με το άνοιγμα της «ψαλίδας» μεταξύ πλούσιων και φτωχών, και Βορρά-Νότου, δεν υπάρχει χώρος πια για ανταγωνισμούς, αλλά για συνεργασία. Αλλιώς, οδεύουμε όλοι προς τον όλεθρο. Και σε ατομικό επίπεδο, καταλαβαίνουμε ότι αυτός ο εγωισμός και ο ατομικισμός είναι η δυστυχία μας. Αυτά φταίνε για το αίσθημα μοναξιάς μας, τους ατέρμονους «μηρυκασμούς» μας, την κατάθλιψή μας…
Psychologies: Αλλά στην πράξη αυτό που επικρατεί είναι η απόρριψη και η επιθετικότητα…
Matthieu Ricard: Αυτό είναι που επικρατεί ή αυτό είναι που μας σοκάρει επειδή αντιβαίνει τη φύση μας; Βρίσκεστε στην άκρη του δρόμου, σας έχει σκάσει το λάστιχο και κανείς δε σταματά να σας βοηθήσει. Τι συμβαίνει; Έχετε αγανακτήσει! Αν κοινός παρονομαστής όλων των ανθρώπων ήταν ο εγωισμός, κάτι τέτοιο δε θα μας σόκαρε. Και δε θα νιώθαμε τόσο άσχημα έχοντας βιώσει κάτι αντίστοιχο.
Psychologies: Αλλά δεν αρκεί μόνο να θέλουμε να είμαστε ευγενικοί για να το πετύχουμε! Συχνά, οι εγωιστικές μας συμπεριφορές είναι «πιο δυνατές από εμάς» εξαιτίας ασυνείδητων θεμάτων…
Matthieu Ricard: Δεν μπορείτε να αρνείστε να τραβήξετε το χέρι σας από τη φωτιά και μετά να παραπονιέστε ότι καήκατε! Αν δεν έχετε κατανοήσει ότι ο εγωκεντρισμός σάς κάνει δυστυχείς, περάστε ένα Σαββατοκύριακο κάνοντάς τον πράξη και δείτε πώς θα αισθάνεστε την Κυριακή το βράδυ. Το επόμενο Σαββατοκύριακο, προσπαθήστε να κάνετε πράξη την ενσυναίσθηση και τον αλτρουισμό σας, και κάντε τη σύγκριση. Το να είσαστε «ανοιχτοί» και να νοιάζεστε τον άλλο σάς προσφέρει μια πραγματική ανακούφιση. Είναι μια ανάσα. Επειδή αυτό έχει άμεση σχέση με την πραγματικότητα: είμαστε όλοι αλληλοεξαρτώμενοι.
Psychologies: Δε δεχόσαστε ότι μπορεί να έχουμε εγωιστικές τάσεις;
Matthieu Ricard: Κάθε άλλο! Είμαι ένα κράμα σκιάς και φωτός· αλλά ποιες είναι οι επιπτώσεις της εγωιστικής μου συμπεριφοράς σε σχέση με την ευεξία μου, και, από την άλλη, ποιες οι επιπτώσεις της αλτρουιστικής μου συμπεριφοράς; Το μίσος και η ζήλια γρήγορα διογκώνονται, είναι ισχυρά συναισθήματα και δε χρειάζεται καν να τα καλλιεργήσουμε. Αντίθετα, χρειάζεται περισυλλογή για να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς του πόνου και της ευεξίας, καθώς και μια πνευματική εξάσκηση για να καλλιεργήσουμε τον αλτρουισμό.
Το πόσο ανοιχτές είναι η καρδιά και η νόησή μας μπορεί να φανεί από το πόσο μεγάλο κύκλο σχηματίζουμε γύρω από αυτό που αποκαλούμε «οικογένεια».
Μητέρα Τερέζα
Psychologies: Μιλάτε για τον διαλογισμό;
Matthieu Ricard: Ναι, αλλά όχι απαραίτητα με την ανατολίτικη ή πνευματική σημασία […]. Πρόκειται για μια διαδικασία περίσκεψης που περνά, π.χ., από την ανάπτυξη της συγκέντρωσης ή απόλυτης συνείδησης, από την αλτρουιστική αγάπη, ή ακόμα και από το ότι ξαναποκτούμε την επαφή μας με τους άλλους, ότι δεχόμαστε το «μη μόνιμο» και παράλληλα την αλληλεξάρτηση πραγμάτων και όντων.
Psychologies: Πιο συγκεκριμένα, τι θα μπορούσα να κάνω τις μέρες που θα ήθελα να δείχνω περισσότερη καλοσύνη στους δικούς μου ανθρώπους, και που, χωρίς να το θέλω, γίνομαι ανυπόφορη;
Matthieu Ricard: Αντί να σκεφτείτε για 30΄΄ «Μακάρι να ήμουν πιο ευγενική!», αναρωτηθείτε: «Είμαι, βέβαια, αδέξια, αλλά κατά βάθος δεν επιθυμώ ούτε εγώ η ίδια να υποφέρω, ούτε να κάνω τους άλλους να υποφέρουν. Όσο για εκείνον που με εκνευρίζει, κι εκείνος είναι αδέξιος και με τον εαυτό του και με τους άλλους, αλλά ούτε κι εκείνος ξυπνάει το πρωί με σκοπό να θέλει να κάνει τους άλλους να υποφέρουν. Αν αποδώσω αξία στην επιθυμία μου να είμαι ευτυχισμένος, τότε θα πρέπει να αποδώσω αξία και στη δική του επιθυμία». Είναι το πρώτο βήμα για να συνειδητοποιήσω ότι ως ανθρώπινο ον συνδέομαι με ένα άλλο ανθρώπινο ον, το οποίο οπωσδήποτε αξίζει τον σεβασμό. Στη συνέχεια θα πρέπει να καλλιεργήσουμε την αλτρουιστική αγάπη. Αρχίστε με κάποιον που αγαπάτε: το παιδί σας, τον γάτο σας, τον σύντροφό σας… Φέρτε τον στον νου σας και αφήστε να κατακλύσει το πνεύμα σας ένα κύμα αγάπης για κείνον. Επαναλάβετε αυτή την άσκηση για 20΄ κάθε μέρα. Μετά από ένα μήνα, θα έχετε αρχίσει να αλλάζετε και όταν βρεθείτε αντιμέτωπος με μια δύσκολη κατάσταση, αυτή η καινούρια δεξιότητα θα σας έρθει εύκολα στο μυαλό. Οι μελέτες πάνω στην πλαστικότητα των νευρώνων αναφέρουν δομικές και λειτουργικές τροποποιήσεις στον εγκέφαλο όσων κάνουν διαλογισμό: οχτώ εβδομάδες με τρεις μήνες αλτρουιστικού διαλογισμού μισή ώρα τη μέρα επιφέρουν ήδη σημαντικές αλλαγές, όπως π.χ. ως προς την εκδήλωση άγχους, την ανακύκλωση σκέψεων και την κατάθλιψη.
Psychologies: Σ’ έναν κόσμο που εκθειάζει τις αντίθετες αξίες, έχει σημασία το να γίνει κάποιος περισσότερο αλτρουιστής;
Matthieu Ricard: Ας είμαστε ειλικρινείς: δεν πρόκειται οι κυβερνήσεις από τη μια μέρα στην άλλη να διακηρύξουν τη σημασία του να γίνουμε αλτρουιστές! Οι πολιτιστικές αλλαγές γίνονται πρώτα από τον λαό. Πιστεύω στο φαινόμενο «σταγόνες βροχής»: είναι μερικές στάλες πάνω σ’ ένα πεζοδρόμιο, στις οποίες προστίθενται κι άλλες και τελικά σχηματίζεται ένας νερόλακκος, και σύντομα όλο το πεζοδρόμιο είναι υγρό. Είναι οι ΜΚΟ**, οι άνθρωποι που διατηρούν κοινωνικούς δεσμούς, καθώς επίσης και κάποιοι πνευματικοί ταγοί που δημιουργούν σημεία καμπής. Και, εν συνεχεία, μπαίνει στο παιχνίδι και η φυσική μας τάση για μίμηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αλλάζουν οι πολιτισμοί.
Psychologies: Παρ’ όλα αυτά, μπορεί ο άνθρωπος να γίνει καλύτερος;
Matthieu Ricard: Ο φιλόσοφος Αντρέ Κοντ-Σπονβίλ λέει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι καλύτερος από τον Αριστοτέλη και ότι μόνο οι κοινωνίες αλλάζουν. Με επιστημονικούς όρους, αυτό σημαίνει ότι ο Αριστοτέλης κι εμείς έχουμε τα ίδια γονίδια. Αυτό είναι αλήθεια: πρέπει να περάσουν 50.000 χρόνια για να αλλάξουν. Αλλά, χάρη στις εργασίες της επιγενετικής, γνωρίζουμε ότι, σε αυτό το σταθερό πλάνο, κάποια γονίδια εκφράζονται, άλλα όχι, και ότι αυτά που δεν εκφράστηκαν στη διάρκεια ολόκληρων γενεών μπορούν να το κάνουν ξαφνικά κάτω από την επίδραση μιας εξωγενούς διέγερσης. Αντίστοιχα, η πλαστικότητα των νευρώνων καταδεικνύει ότι η παθητική έκθεση σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον έχει αντίκτυπο πάνω στη μορφολογία τους εγκεφάλου μας. Δε θα είμαστε, λοιπόν, ίδιοι αν μεγαλώνουμε σε έναν πολιτισμό που εκθειάζει τον αλτρουισμό, ακόμα κι αν τα γονίδιά μας είναι ακριβώς ίδια με εκείνα του Αριστοτέλη, ο οποίος ήταν υπέρ της δουλείας! Ωστόσο, δεν πρέπει να περιμένουμε να αλλάξει ο κόσμος για να αλλάξουμε κι εμείς, Όπως λέει και ο Δαλάι-Λάμα: «Δεν μπορεί να υπάρξει εξωτερικός αφοπλισμός, αν δεν υπάρξει εσωτερικός αφοπλισμός».
* Βουδιστής μοναχός, Δρ. Γενετικής, Συγγραφέας, Μεταφραστής, Φωτογράφος
** Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις
Πηγή: www.psychologies.com
Μετάφραση – Επιμέλεια: Κυριακή Κάσση (Εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια)
________________________________________________________________________
Σας προτείνουμε να παρακολουθήσετε την ομιλία του Matthieu Ricard με θέμα «Οι συνήθειες της ευτυχίας» στο παρακάτω link:
https://www.ted.com/talks/matthieu_ricard_on_the_habits_of_happiness?language=el
(με επιλογή υποτίτλων)
